Αλλεργικοί και ο εμβολιασμός έναντι του Covid-19

Η πανδημία από τον κορωνοϊό covid-19 άρχισε να απασχολεί την ιατρική κοινότητα και τον ευρύτερο πληθυσμό από το Φθινόπωρο του 2019 και γρήγορα μετατράπηκε στο υπ΄αριθμο ένα υγειονομικό πρόβλημα για τους περισσότερους λαούς του κόσμου. Οι κορωνοϊοί, σαν παθογόνοι μικροοργανισμοί, είναι γνωστοί από πολλές δεκαετίες, εθεωρείτο όμως ότι αποτελούν πρόβλημα για τον χώρο της Νοτιοανατολικής Ασίας, όπου ενδημούσαν. Η παγκοσμιοποίηση και η τεράστια μετακίνηση ατόμων, κυρίως τουριστών, προκάλεσαν την παγκόσμια εξάπλωση τους.

Τα άτομα με αλλεργικές παθήσεις χαρακτηρίζονται από γενετικά καθοριζόμενη προδιάθεση για υπερπαραγωγή ανοσοσφαιρίνης Ε (IgE) που οδηγεί σε κλινικές εκδηλώσεις όπως κνίδωση, ατοπική δερματίτιδα, αλλεργική ρινίτιδα και άσθμα καθώς και τροφικές ή φαρμακευτικές αλλεργίες. Η αναφυλαξία με συμμετοχή πολλών συστημάτων αποτελεί την εντονότερη και πιο επικίνδυνη αλλεργική αντίδραση. Η υπερευαισθησία των αλλεργικών έναντι των φαρμακευτικών ουσιών δημιούργησε αυξημένη ανησυχία από την απαιτούμενη ευρεία χορήγηση των νέων εμβολίων.

Εμβόλια έναντι του Covid-19 και οι αλλεργιογονικές ιδιότητες τους.
Οι εμβολιασμοί αποτελούν, από πολλά χρόνια, ένα αποτελεσματικό και ασφαλές εργαλείο για τη διατήρηση της δημόσιας υγείας. Η συμβολή τους στην καταπολέμηση ακόμα και εξαφάνιση βαρειών ή και θανατηφόρων νόσων όπως η ευλογιά, η γρίπη και η πολιομυελίτιδα είναι αναμφισβήτητη.

Τα εμβόλια που αναπτύχθηκαν έναντι του covid-19 ανήκουν σε δύο κατηγορίες, α. αυτά που βασίζονται στο mRNA που αποκωδικοποιεί την γλυκοπρωτεΐνη της ιικής ακίδας S, δηλ. δημιουργεί ένα τμήμα (μη νοσογόνο) του ιού covid-19 που δρα σαν αντιγόνο και εκλύει αντισωματική αντίδραση ικανή να εξουδετερώσει τον ιό και β. εμβόλια που στηρίζονται στην αδρανοποιημένη μορφή του covid-19 και προκαλούν επίσης ανοσολογική αντίδραση με αυξημένη παραγωγή αντισωμάτων έναντι του ιού. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα εμβόλια Pfizer- Bionteech και Moderna, ενώ στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν το εμβόλιο της AstraZeneca και το Johnson and Johnson.

Τα εμβόλια έναντι του covid-19, όπως τα περισσότερα εμβόλια, φάρμακα και υγειονομικά υλικά (π.χ. σαμπουάν, οδοντόκρεμες, καλλυντικά) περιέχουν πέραν του δραστικού μορίου και βοηθητικές ουσίες (adjuvants) για τη σταθεροποίηση τους, την διαλυτότητα και την ενίσχυση της δραστικότητας τους. Η πολυαιθυλέν-γλυκόλη 2000 (PEG 2000) χρησιμοποιείται ως adjuvant στα εμβόλια της Pfizer και της Moderna, ενώ το πολυσορβικό 80 στα εμβόλια της AstraZeneca και της Johnson and Johnson. Το PEG 2000 και το πολυσορβικό 80 είναι χημικώς συγγενή μόρια και εμφανίζουν σχετικά ήπια αλλεργιογονική δράση που έχει διαπιστωθεί από την ευρεία χρησιμοποίηση τους σε άλλα φάρμακα και υγειονομικά υλικά. Για το λόγο αυτό από την αρχή των γενικευμένων εμβολιασμών έναντι του covid-19 υπήρξε σκεπτικισμός για τη χορήγηση τους σε άτομα με αλλεργικό υπόβαθρο. Οι πρώτες σχετικές οδηγίες εκδόθηκαν τον Δεκέμβριο του 2019 από τους Κρατικούς Οργανισμούς του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ και στηρίχθηκαν στα αποτελέσματα από μερικές χιλιάδες εμβολιασμούς κατά κύριο λόγο σε άτομα του υγειονομικού προσωπικού, που ήταν εκτεθειμένα στο PEG 2000. Το ποσοστό αλλεργικών αναφυλακτικών αντιδράσεων ήταν σχετικά υψηλό (έως 2%). Αυτό οδήγησε σε αρκετά αυστηρά προληπτικά μέτρα για τα άτομα με αλλεργίες, συστήνοντας ιδιαίτερη προσοχή ή ακόμα και αποφυγή του εμβολιασμού σε ασθενείς με αλλεργική ρινίτιδα –άσθμα και ιδιαίτερα με τροφικές και φαρμακευτικές αλλεργίες. Στις ομάδες υψηλού κινδύνου συμπεριελήφθησαν και άτομα με χρόνια κνίδωση, ιστορικό αντιδράσεων μετά νυγμό υμενοπτέρων και άτομα που είχαν υποβληθεί σε ειδική ανοσοθεραπεία με αλλεργιογόνα.

Με την πρόοδο όμως των εμβολιασμών διαπιστώθηκε, μετά από πολλά εκατομμύρια δόσεων, ότι το ποσοστό των αλλεργικών και αναφυλακτικών αντιδράσεων από τα εμβόλια έναντι του κορωνοϊού, ήταν στα ίδια επίπεδα με τις αντιδράσεις από τα άλλα εμβόλια όπως της γρίπης και του πνευμονιόκοκκου, ανερχόμενα μόλις σε 3 αλλεργικές αντιδράσεις ανά 1.000.000 δόσεις. Επίσης καταγράφηκαν αντιδράσεις μη αλλεργικού τύπου μετά τη χορήγηση της 1ης δόσης του Moderna με εμφάνιση ζάλης και αύξηση της αρτηριακής πίεσης και 8 μέρες αργότερα εμφάνιση οιδήματος στην περιοχή της χορήγησης του εμβολίου. Οι αντιδράσεις αυτές δεν θεωρούνται αλλεργικές και δεν αποτελούν αντένδειξη για την χορήγηση 2ης δόσης του εμβολίου. Οι θρομβώσεις που έχουν αναφερθεί σε ορισμένες περιπτώσεις από τα εμβόλια του δεύτερου τύπου (AstraZeneca – Johnson Johnson) δεν ανήκουν στις αλλεργικές αντιδράσεις και απαιτούν χειρισμό από αιματολόγο.

Οι επικαιροποιημένες οδηγίες που εκδόθηκαν τον Μάιο του 2021 αναφέρουν σαφώς ότι τα κνιδωτικά επεισόδια, οι αναπνευστικές και τροφικές αλλεργίες δεν αποτελούν πλέον αντένδειξη για τον εμβολιασμό έναντι του COVID-19. Το ίδιο ισχύει και σε άτομα με αναφυλακτικές αντιδράσεις από υμενόπτερα που έχουν υποβληθεί σε ανοσοθεραπεία. Οι μόνες περιπτώσεις που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής είναι οι αναφυλακτικές αντιδράσεις από φάρμακα και εμβόλια καθώς και από την 1η δόση του εμβολίου έναντι του COVID-19. Σε αυτές τις περιπτώσεις συνιστάται η εργαστηριακή ανίχνευση ευαισθησίας στο PEG (για το Pfizer και Moderna) και στο πολυσορβικό 80 για το Johnson & Johnson και ανάλογα με τα αποτελέσματα είναι δυνατόν να χορηγηθεί το εμβόλιο στο οποίο δεν ανιχνεύεται ευαισθησία.

Συμπερασματικά, τα εμβόλια έναντι του COVID-19 είναι δυνατόν να χορηγηθούν με ασφάλεια στους αλλεργικούς ασθενείς, εφ όσον τηρηθούν οι οδηγίες του Εμβολιαστικού Κέντρου.

Βιβλιογραφία

1. Banerji Al, Wickner P.G, Saff Reb, et al. mRNA vaccines to prevent COVID-19 disease and reported allergic reactions: Current evidence and suggested approach, American Academy of Allergy, Asthma and Immunology, 2020.12.047 (https://doi.org/10.1016/j.jaip.2020)
2. Safety evaluation of the second dose of mRNA COVID-19 vaccines in patients with immediate reactions to the first dose. JAMA, 20021 (https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/2782348)
3. Turner P, et al. World Allergy Organization Journal, 2021, 14:100517 (https://doi.org/10.1016/j.waojou.2021.100517)
4. ACCAAI updates quidance on risk of Allergic Reactions to COVID-19 vaccines. American College of Allergy, Asthma and Immunology, Mar 2021
5. Greenhawt M, Abrams E, et al. The risk of allergic reaction to SARS-CoV-2 vaccines and recommended evaluation and management: A systematic review, meta-analysis, GRADE assessment, and international consensus approach. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: in Practice, 2021 (https://doi.org/10.1016/j.jaip.2021.06.006)

Ι. Σιδηρόπουλος
Ειδικός Αλλεργιολόγος