Γκάρντνερ | Η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης

Ολοι μας κάποια στιγμή έχουμε προσπαθήσει να “μετρήσουμε” τη νοημοσύνη μας με κάποιο τεστ IQ. Η διαδικασία υπολογισμού της ανθρώπινης νοημοσύνης, μάλιστα, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της ψυχολογίας. Χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τις μαθησιακές ικανότητες ενός παιδιού, αλλά και τις δεξιότητες ενός ενήλικα που θα διευκρινίσουν τον επαγγελματικό τομέα στον οποίο είναι πιο πιθανό να διαπρέψει. Τελευταία χρόνια, όμως, έκανε την εμφάνισή της μία νέα θεωρία, η οποία υποστηρίζει ότι ο συμβατικός τρόπος προσδιορισμού της νοημοσύνης είναι ελλειπής.

«Ας υποθέσουμε ότι είστε ένας επισκέπτης από τον Άρη και προσπαθείτε να κατανοήσετε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Επιλέγετε τυχαία τρεις ανθρώπους για να τους μελετήσετε: έναν ιδιοφυή σκακιστή, έναν παγκοσμίως γνωστό βιολιστή κι έναν πρωταθλητή. Δεν είναι αλήθεια ότι κάθε ένας από αυτούς είναι ιδιοφυία στον τομέα του; Τότε για ποιο λόγο τα σύγχρονα τεστ νοημοσύνης αδυνατούν να εντοπίσουν αυτές τις ικανότητες; […] Γιατί το σύγχρονο οικοδόμημα της «νοημοσύνης» δεν συμπεριλαμβάνει σημαντικούς τομείς της ανθρώπινης δράσης;»

Με αυτό το ερώτημα ο Χάουαρντ Γκάρντερ παροτρύνει τον αναγνώστη να ξεφύγει από την παραδοσιακή έννοια της νοημοσύνης και να ανοιχτεί στη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης (Multiple Intelligence Theory), την οποία εισήγαγε το 1980. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή η νοημοσύνη μας χωρίζεται σε οκτώ τομείς οι οποίοι έχουν την έδρα τους σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου μας.

Οι Οκτώ Νοημοσύνες κατά Γκάρντνερ

Γλωσσική: Η ικανότητα του ατόμου να αναλύει πληροφορίες και να παράγει προϊόντα που σχετίζονται με την προφορική και τη γραπτή γλώσσα, όπως ομιλίες και βιβλία.
Λογικομαθηματική: Η ικανότητα του ατόμου να αναπτύσσει εξισώσεις, να υπολογίζει και να λύνει αφηρημένα προβλήματα.

Μουσική: Η ικανότητα του ατόμου να παράγει, να απομνημονεύει και να αναγνωρίζει διαφορετικά ηχητικά μοτίβα.

Χωροταξική: Η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να χειρίζεται τον χώρο.

Σωματική–κιναισθητική: Η ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί το σώμα για να παραγάγει ένα αποτέλεσμα ή να λύσει κάποιο πρόβλημα.

Διαπροσωπική: Η ικανότητα του ατόμου να διαβάζει τη διάθεση, τις επιθυμίες, τα κίνητρα και τις προθέσεις άλλων ανθρώπων.

Ενδοπροσωπική: Η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να κατανοεί τη δική του διάθεση, τις επιθυμίες, τα κίνητρα και τις προθέσεις του. (H διαπροσωπική και η ενδοπροσωπική ικανότητα συνθέτουν τη συναισθηματική ικανότητα.)

Φυσιογνωστική: Η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να κατηγοριοποιεί τα πράγματα της φύσης.

Αργότερα, ο Γκάρντνερ προσέθεσε την υπαρξιακή νοημοσύνη, η οποία αφορά την ικανότητα του ατόμου να θέτει και να απαντά σε βασικά ερωτήματα για την ύπαρξη, τη ζωή και τον θάνατο.
Σχεδόν κάθε κοινωνικός ρόλος απαιτεί έναν συνδυασμό ευφυϊών.

Ένας βιολιστής δεν μπορεί να βασιστεί μόνο στη μουσική του νοημοσύνη για να παίξει βιολί. Χρειάζεται έναν βαθμό κιναισθητικής νοημοσύνης, αλλά και διαπροσωπικές δεξιότητες που θα τον φέρουν σε επαφή με το κοινό του. Πιθανώς να χρειάζεται και ενδοπροσωπική νοημοσύνη γι’ αυτό το λόγο. Αντίστοιχα, ένας χορευτής χρειάζεται διαφορετικές διαβαθμίσεις κιναισθητικής, μουσικής, διαπροσωπικής και χωροταξικής νοημοσύνης. Η πολιτική απαιτεί διαπροσωπικές ικανότητες, γλωσσική ευχέρεια και ίσως έναν βαθμό λογικής.

Παρ’ όλο που ο Γκάρντερ ξεκαθάρισε ότι η θεωρία του δεν αποτελεί εκπαιδευτικό στόχο, ωστόσο υποστηρίζει ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον σχεδιασμό ενός νέου εκπαιδευτικού συστήματος.

Ενός συστήματος που «αναγνωρίζοντας ότι κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικές γνωσιακές κλίσεις και τρόπους αντίληψης, συστήνει τη δόμηση ενός σχολείου που επικεντρώνεται στο άτομο.

[…] Οι άνθρωποι διαφέρουν μεταξύ τους και δεν υπάρχει λόγος να διδάσκει κανείς και να εξετάζει όλους τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο. Στο μέλλον, θα ήταν θεμιτό να διαμορφωθούν τρόποι διδασκαλίας και εξέτασης με βάση την κατανόηση των νοητικών προφίλ κάθε σπουδαστή. Οι υπολογιστές επιτρέπουν τη διαμόρφωση εκπαιδευτικών μεθόδων προσαρμόσιμων στις ανάγκες κάθε ατόμου.»

Παράλληλα, υποστηρίζει ότι οι σημαντικές ιδέες, θέματα, θεωρίες και ικανότητες θα πρέπει να διδάσκονται με πολλούς τρόπους, ώστε να ενεργοποιούνται όλες οι νοημοσύνες. Με τον τρόπο αυτό, περισσότερα άτομα θα κατανοούν το θέμα, ενώ ταυτόχρονα κάθε μέθοδος διδασκαλίας θα ενεργοποιεί διαφορετικές νοημοσύνες, ενισχύοντας την αφομοίωση του θέματος από το άτομο.

Η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης έχει ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται πειραματικά σε πολλά μέρη του κόσμου, από εκπαιδευτικούς που θέλησαν να βρουν μια διέξοδο από το περιοριστικό, σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο επικεντρώνεται στην ανάπτυξη της γλωσσικής και της λογικομαθηματικής νοημοσύνης. Ο Γκάρντερ υποστηρίζει τις προσπάθειες αυτές, παρέχοντας πληροφορίες και διευκρινίσεις για τη θεωρία του, εκπαιδευτικά εργαλεία και συμβουλές.

Ελεάνα Τυραδέλλη