Η ανθεκτικότητα στον δρόμο για την ευτυχία
O Martin Selingman είναι ένας από τους πιο γνωστούς ψυχολόγους εν ζωή και ιδρυτής της «Θετικής ψυχολογίας». Σύμφωνα με τη θεωρία του, είναι χρήσιμο να εξελίξουμε την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας πέρα από το «Μοντέλο της ασθένειας», το οποίο εστιάζει στην προσπάθεια να θεραπεύσουμε συμπτώματα, ελλείμματα και αδυναμίες, και να εστιάσουμε στο πώς όλοι οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν περισσότερο ευτυχισμένοι κινητοποιώντας τις δικές τους δυνάμεις.
Η επιστημονική μελέτη της ευτυχίας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι συνθήκες της ζωής συμβάλλουν κατά 10% στη συνολική ευτυχία, το DNA μας κατά 50% και το υπόλοιπο 40% εξαρτάται από τις σκέψεις μας, το περιεχόμενο των λόγων μας και τις πράξεις μας. Συνεπώς, εμείς οι ίδιοι είμαστε υπεύθυνοι για το 40% της ευτυχίας μας. Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι αφιερώνουν πολύ χρόνο στην οικογένεια και στους φίλους, αισθάνονται ευγνωμοσύνη γι’ αυτά που έχουν στη ζωή τους, προθυμοποιούνται συχνά να βοηθήσουν, είναι κατ’ επιλογήν αισιόδοξοι, απολαμβάνουν τις μικρές χαρές της ζωής, ζουν στο τώρα, φροντίζουν το σώμα τους, αφοσιώνονται στους στόχους τους και ενεργοποιούν τις δυνάμεις τους όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες, επιδεικνύοντας ανθεκτικότητα.
Στους τομείς της μηχανικής και της φυσικής η έννοια ανθεκτικότητα περιγράφει την ικανότητα ενός υλικού να απορροφά την ενέργεια, να αντιστέκεται στη ζημιά και να ανακτά τη δύναμή του γρήγορα. Στον τομέα της ψυχικής υγείας η ψυχική ανθεκτικότητα περιγράφεται ως η διαδικασία ομαλής προσαρμογής όταν προκύπτουν αντιξοότητες, τραυματικές κρίσεις ή ψυχοφθόρες καταστάσεις, όπως προβλήματα που προκύπτουν στην οικογένεια ή στις σχέσεις, σοβαρά προβλήματα υγείας, εργασιακοί ή οικονομικοί στρεσογόνοι παράγοντες.
Αρχικά η ανθεκτικότητα θεωρείτο ως χαρακτηριστικό προσωπικότητας ή έστω χαρακτηριολογική συνιστώσα. Έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί πάρα πολλές έρευνες οι οποίες κατέληξαν στην παραδοχή ότι η ανθεκτικότητα, ακόμα κι αν δεν υπάρχει στο άτομο, μπορεί να διδαχθεί και να καλλιεργηθεί, γιατί δεν αποτελεί ένα στοιχείο προσωπικότητας αλλά μία διαδικασία. Δεν γεννιέσαι ανθεκτικός, γίνεσαι ανθεκτικός. Μπορεί στο DNA σου να έχεις τις κατάλληλες προδιαγραφές (να είσαι φύσει αισιόδοξος και εξωστρεφής) αλλά αυτό από μόνο του δεν σημαίνει ότι θα είσαι και ανθεκτικός. Χρειάζεται να επιλέξεις την ανθεκτικότητα για να την αφομοιώσεις και, με αυτόν τον τρόπο, θα μπορείς να συνεχίζεις να διεκδικείς την ευτυχία σου, ακόμα και όταν αντιμετωπίζεις αντίξοες συνθήκες.
Σύμφωνα με τους Karen Reivich και Andrew Shatte (The Resilience Factor, 2003), για να έχουμε ανθεκτικότητα, πρέπει να επιδείξουμε τα εξής:
- Κυριαρχία επί των συναισθημάτων
- κανό χρονικό διάστημα καθαρής σκέψης
- Ανάλυση των αιτιών του προβλήματος-όχι υπερανάλυση
- Ρεαλιστική αισιοδοξία
- Ενσυναίσθηση
- Πίστη στην αυτο-επάρκεια/ αυτοαποτελεσματικότητα
- Ικανότητα αναζήτησης βοήθειας
Τόσο η ανθεκτικότητα όσο και η ευτυχία μας εξαρτώνται σ’ έναν μεγάλο βαθμό από εμάς τους ίδιους. Ο τρόπος που εξηγούμε τα πράγματα στον εαυτό μας είναι ο τρόπος με τον οποίο θα τα περιγράψουμε και στους άλλους, και είναι καθοριστικός για την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς μας. Αν κάθε πρόκληση αντιμετωπίζεται σαν μάχη, τότε είναι πιθανό να τραυματιζόμαστε συχνά, χάνοντας τις δυνάμεις μας, ενώ, αν κάθε πρόκληση αντιμετωπίζεται σαν ευκαιρία για μάθηση και πρόοδο, εξοικονομούμε ενέργεια και γινόμαστε πιο ανθεκτικοί. Αν δεν αναγνωρίζουμε τα βήματα που έχουμε κάνει, εστιάζοντας μόνο στην επιτυχία του τελικού στόχου, τότε χάνουμε αρκετά από αυτά που έχουμε κερδίσει. Το ζητούμενο δεν είναι μόνο ο προορισμός αλλά και όλη η διαδικασία που οδηγεί σε αυτόν. Οι σκέψεις μας είναι σαν τον καιρό. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε τη βροχή, αλλά μπορούμε να κρατήσουμε ομπρέλα. Και μετά από λίγο η βροχή θα περάσει και θα συνεχίσουμε να πορευόμαστε στο μονοπάτι της προσωπικής μας εξέλιξης και ευτυχίας.
Κική Χολέβα
Κλινική ψυχολόγος
Α΄ Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική,
Νοσοκομείο Παπαγεωργίου
